Why do you resist? Forms of Resistance in Contemporary art

Why do you resist? Forms of resistance in contemporary art
(Dlaczego się sprzeciwiasz? Formy oporu w sztuce współczesnej)

W ostatnich latach pojawiło się nowe pokolenie artystów, które w swojej sztuce staje wobec szeroko pojmowanych struktur władzy oraz postrzega swoją twórczość jako formę sprzeciwu wobec jej aparatów. Ale co znaczy „władza” dla przedstawicieli tego pokolenia? Co ich motywuje? Niektórzy artyści skupiają się na tematyce ściśle politycznej oraz analizują modele kontroli czy sposoby reprezentowania władzy, inni zajmują się szerszymi kontekstami tych zjawisk. W artystycznej ekspresji dotyczącej krytyki rzeczywistości, w akcentowaniu skarg czy alternatyw, język, treść oraz idea są często powiązane, a granice pomiędzy działalnością artystyczną a akcją polityczną zanikają. Sztuka oddziałuje bezpośrednio na życie, a jej obowiązkiem jest budzenie świadomości estetycznej, aktywności społecznej oraz ducha oporu.

Wystawa „Why do you resist?” w Galerii Arsenał w Białymstoku zajmuje się badaniem form politycznego sprzeciwu w sztuce współczesnej oraz prezentuje różnorodne sposoby podejścia do tematu przy użyciu różnych mediów. „Why do you resist?” jest zrealizowana we współpracy z kuratorami Andreą Domesle(A/CH) i Michalem Kolečkiem (CZ) na bazie ich wystawy, która była już prezentowana w Grazu (Forum Stadtpark), w Uściu nad Łabą (Emil Filla Gallery), w Thun (Kunstmuseum Thun) oraz w Pori (Pori Art Museum).

Akademia Ruchu (założona w Warszawie w 1973 przez Wojciecha Krukowskiego; występują: Janusz Bałdyga, Jolanta Krukowska, Cezary Marczak, Zbigniew Olkiewicz, Krzysztof Żwirblis). Od początku istnienia “Akademia Ruchu” jest znana jako „teatr zachowań”. Działa na pograniczu różnych dyscyplin: teatru, sztuk pięknych, performance, filmu. W ich pracy decydujący jest ruch, przestrzeń oraz przesłanie społeczne. Grupa łączy zaangażowanie społeczne i polityczne z artystycznym radykalizmem.

Autobus II, Wetlina, 1976, wideo zapętlone, 3 min., bez dźwięku
Interwencja w otwartej przestrzeni. Wrak opuszczonego autobusu (w Wetlinie – pomiędzy stacją kolejową a sklepami, w Kuźnicy na Helu – w pobliżu drogi przelotowej) przez godzinę trwania był wypełniony 30-40 nieruchomymi „pasażerami” i podobnie jak we wcześniejszej realizacji w „Autobusie I”, z „niewidomym” kierowcą.

Wykorzystując fragmenty filmów oraz dokumentów czy fotografii, z których większość została znaleziona w czeskich archiwach, Zbyněk Baladrán (*1973, mieszka i pracuje w Pradze) koncentruje się na naszym postrzeganiu przeszłości. Projekty te są najczęściej realizowane w kontekście ideologii komunistycznej. Baladrán określa swój proces pracy jako “archeologia obserwacyjna”. W pracy Socio-fiction II (2005–2007) Baladrán łączy kilka dokumentów i fragmentów oficjalnych tekstów komunistycznych w kolaż skojarzeniowy. Prezentowane obrazy wydają się pochodzić ze zbiorowej pamięci społeczeństwa europejskiego. Punktem odniesienia staje się pojęcie “rewolucja”, które wzmacnia rozważania artysty. Pojęcie, kojarzone ze zmianą lub nawet zniszczeniem, jest interpretowane jako nowy początek; lepszy świat wynurza się z ruin przeszłości.

Dzialalność artystyczna Thomasa Gallera (*1970 w Baden) koncentruje się wokół zagadnień takich jak przemoc, terroryzm, broń, wojna. Podstawą pracy Przed Zderzeniem (2008) stał się szczegółowy przewodnik dla pilotów kamikadze z II Wojny Światowej, znaleziony w internecie. „Są to instrukcje techniczne – wyjaśnia Galler, – połączone ze wsparciem psychologicznym oraz refleksjami filozoficznymi skierowanymi do pilotów aby przezwyciężyli strach przed śmiercią… i są identyczne w formie oraz zawartości z instrukcjami używanymi przez radykalnych muzułmańskich wojowników przygotowujących się do ataku samobójczego.” Galler streszcza oryginalny tekst w czterech ważnych frazach i prezentuje je jako rodzaj poematu.
Kolejna praca Thomasa Gallera Odległość pomiędzy moimi źrenicami wynosi 62 mm (2008) jest również zredukowana do minimum. Stanowi ironiczny autoportret artysty. Obiekt, składający się z dwóch naboi umieszczonych na wysokości wzroku artysty, ukazuje tylko specyficzną fizyczną cechę artysty – odległość pomiędzy jego źrenicami. Podobnie jak w pracy Przed zderzeniem, kompletne uproszczenie w Odległości pomiędzy moimi źrenicami wynosi 62 mm wywołuje brutalny i poetycki efekt.

Marina Gržinić (*1958, mieszka i pracuje w Lublanie oraz Wiedniu) i Aina Šmid (*1957, mieszka w Lublanie) pracują razem od 1982 roku. Ich praca Tester, rozwinęła się w nawiązaniu do projektu o tej samej nazwie, zaś idea została przedstawiona w 2002 roku przez Fundację Rodríguez z udziałem Arteleku (centrum sztuki w San Sebastian, Hiszpania). Tester ma być rozumiany jako sieć oraz proces, który zajmuje się produkcją oraz dystrybucją propozycji artystycznych, głównie w nawiązaniu do możliwości technicznych działalności artystycznej. Projekty, które zostały zepchnięte na peryferia społeczne i kulturalne przez system kapitalistyczny, tworzą centrum aktywności Testera. Praca wideo dokumentuje spotkanie kilku artystów międzynarodowych działających w obrębie Testera oraz ich dyskusje na temat relacji pomiędzy sztuką, polityką, peryferiami oraz oporem.

W swojej twórczości Martin Krenn (*1970 w Wiedniu) podejmuje zagadnienia kapitalizmu, rasizmu, socjalizmu narodowego czy ruchów globalistycznych. Przy realizacji wieloczęściowej pracy wideo Różnice postaw, współpracował od 2007 roku z różnymi aktywistami. Analizuje praktykę ruchów globalnych w walce o inny świat oraz ich teoretyczne postawy. Zaprezentowane wywiady wideo, które zostały zrealizowane każdy z osobna, wyprodukowano w bliskiej współpracy z zaangażowanymi aktywistami, i które odpowiadają towarzyszącym plakatom. Praca Różnice postaw stanowi instrument do tworzenia zbiorowej alternatywnej wiedzy oraz wyobrażenia różnorodnych form sprzeciwu.

Kristina Leko
Ta poetycka akcja artystyczna, we współczesny jej sposób, powołuje się na Suprematyzm, ruch awangardowy początku XX wieku, z jego geometrycznym, bezprzedmiotowym obrazem, poszukującym duchowości w sztuce. Interwencja artystyczna w formule site-specific Suprematyzm na placu planowana była na głównym placu w Zagrzebiu, w Chorwacji. Akcja miała polegać na przykryciu wszystkich szyldów reklamowych oraz log firmowych czarną, ewentualnie czerwoną lub białą tkaniną przez 72 godziny. Realizację interwencji planowano na 2010 rok. Celem akcji było zbadanie, do jakiego stopnia przedsiębiorcy są gotowi oddać swoje źródło dochodu na rzecz sprawy poetyckiej nie przynoszącej zysków.
W grudniu 2008 roku, podczas tworzenia Lokalnej Bazy do Orzeźwienia Kulturalnego, organizacji non profit, na wschodniej stronie placu miała się odbyć próbna interwencja. Akcja zakrycia log i ogłoszeń czarną tkaniną w okresie świątecznym, miała wpłynąć na przechodniów i skłonić ich do refleksji nad statusem wartości materialnych w dzisiejszym społeczeństwie. Projekt nie został zrealizowany. Wiodący bank w Chorwacji nie odmówił wprost udziału w wydarzeniu, jednak zamiast tego, jego dyrektor wezwał burmistrza do interwencji.
W konsekwencji, zezwolenie, które zostało wydane 2 tygodnie wcześniej, anulowano, zaś pozostałe przedsiębiorstwa, które chciały wziąć udział w projekcie nie miały takiej możliwości. Unieważnienie pozwolenia przez władze miejskie było wyjątkowe i nigdy wcześniej nie miało miejsca. Całe zajście wpłynęło na formę oraz dynamikę projektu. Wydarzenie zainicjowało powstaniem strony internetowej poświęconej projektowi:
suprematizamnatrgu.kristinaleko.net

Działania Jiřego Kovandy (*1953, Praga) z drugiej połowy lat 70-tych i początku lat 80 są ważnym odniesieniem dla współczesnej sztuki w Czechach. Polegają na wykonywaniu dyskretnych gestów i interwencji w miejscach publicznych, z których większość odbywa się bez udziału publiczności i jest dokumentowana w formie fotografii i opisów. Akcje takie jak przykuwanie wzroku ludzi na schodach, albo celowe niby-przypadkowe dotknięcia przechodniów na ulicy, mogą być rozumiane jako cichy apel o zachowanie elementarnego kontaktu z ludźmi, a tym samym jako akt sprzeciwu wobec społecznych izolacji w państwie totalitarnym. Specjalnie na wystawę Kovanda przeprowadził nową akcję, którą dokumentował w formie czarno-białych fotografii. Jej założenie oparte jest na sprzeczności między miejscem akcji (Zamek Praski jako siedziba Prezydenta Republiki Czeskiej) oraz dyskretnej interwencji artysty. Kovanda, widoczny na zdjęciu, zrobił żart na studni (kładzie małe ziarenko na kuli armatniej), znajdującej się na dziedzińcu. Prezydent najprawdopodobniej obserwował artystę z biura przez okno wychodzące na dziedziniec – jednakże artysta zrealizował swoją akcję będąc przekonanym, że jest sam. Działania Kovandy odnoszą się do bezsilności jednostki wobec oficjalnych przedstawicieli władzy.

Jérôme Leuba
Praca autorstwa Jérôme Leuba dotyczy stref konfliktu oraz eksploruje zaczepne terytoria, w których zmagają się ze sobą różne kody. Leuba od wielu lat rozwija ważną grupę prac realizowanych w medium wideo, fotografii i instalacji pod wspólnym tytułem “pole walki”. Serie te starają się nie tylko odsłonić ukrytą obecność struktur władzy, ale również zakwestionować same kody i strategie reprezentacji. Obrazy szwajcarskiego artysty zawierają w sobie sprzeczności. Na pierwszy rzut oka są oporne na ujawnienie swojej zdolności do zaznaczenia ambiwalentnej specyfiki każdej zapośredniczonej rzeczywistości. Jego prace nie odnoszą się bezpośrednio do przekazywanego komunikatu, ale raczej do sposobu w jaki obrazy są wyobrażane i współcześnie produkowane. W świecie Leuby wszystko oscyluje wokół obrazów i reakcji, które obrazy wywołują. Jego praca zwraca uwagę na subtelny rozdźwięk między widzialnym i niewidzialnym, między tym co jest, a czego nie ma. W pracy pole walki # 9 / waszyngtoński snajper, dwóch tancerzy na scenie interpretuje instrukcje opublikowane przez departament policji waszyngtońskiej w Washington Post w 2002 roku. Wytyczne te miały na celu zwrócenie uwagi na unikanie wybranych miejsc i na przyjęcie pozycji, które pozwolą uchronić się przed kulami szalonego snajpera, który dotychczas zabił dwanaście przypadkowych osób. W półmrocznej scenerii, dwoje tancerzy czołga się po podłodze, porusza szybko i stara się ukryć w zaciemnionych miejscach. Ta absurdalna choreografia tancerzy wskazuje na aspekt skrępowania ciała, wywołanego przez stosowanie się do instrukcji.

WYTYCZNE POLICJI DLA OBYWATELI «PORADY» W SPRAWIE ATAKÓW. THE WASHINGTON POST. PAŹDZIERNIK 2002
1) BĘDĄC POZA DOMEM, STARAJ SIĘ BYĆ CAŁY CZAS W RUCHU. RUCHOMY CEL JEST TRUDNIEJ TRAFIĆ NIŻ CEL NIERUCHOMY.
2) JEŚLI MUSISZ POZOSTAĆ W JEDNYM MIEJSCU W OBSZARZE W KTÓRYM CZUJESZ SIĘ ZAGOROŻONY, WYBIERZ NAJCIEMNIEJSZE MIEJSCE, W KTÓRYM BĘDZIESZ STAĆ LUB SIEDZIEĆ.
3) PODCZAS PRZEMIESZCZANIA SIĘ NA ZEWNĄTRZ, IDŹ SZYBKO ZYGZAKIEM.
4) JEŚLI MUSISZ POZOSTAĆ NA ZEWNĄTRZ, POSTARAJ SIĘ MIEĆ OSŁONĘ, MIĘDZY SWOIM CIAŁEM I OTWARTYM OBSZAREM, W KTÓRYM MOŻE ZNAJDOWAĆ SIĘ SNAJPER. NA PRZYKŁAD KIEDY TANKUJESZ PALIWO, STÓJ MIĘDZY SWOIM POJAZDEM I DYSTRYBUTOREM PALIWA ORAZ PRZYKUCNIJ ABY ZMNIEJSZYĆ SWÓJ PROFIL.
5) JEŚLI JESTEŚ OSTRZELIWANY W OTWARTEJ PRZESTRZENI, PADNIJ NA ZIEMIĘ I TURLAJ SIĘ OD MIEJSCA GDZIE STAŁEŚ. SZUKAJ NAJBLIŻSZEGO CHRONIĄCEGO CIĘ MIEJSCA, BIEGNIJ ZYGZAKIEM PO KRÓTKICH ODCINKACH LINII.
6) BĄDŹ CAŁY CZAS UWAŻNY GDY JESTEŚ NA ZEWNĄTRZ. ZWRACAJ UWAGĘ NA

W pracy Testament Syberii Gintarasa Makareviciusa (ur. w Trakai, Litwa) mamy do czynienia z rozbieżnością między narracją językową i filmową. Punktem wyjścia do realizacji pracy jest nagranie filmowe z rodzinnej uroczystości w Związku Radzieckim zrealizowane na taśmie Super 8 w latach 60-tych. Na archiwalny materiał filmowy nałożona została ścieżka dźwiękowa z głosem mężczyzny opowiadającym o deportacji rodziny na Syberię, kiedy był jeszcze dzieckiem. Dwie rzeczywistości, które mogły zdarzyć się w tym samym miejscu i być może w bliskim następstwie czasu, ale które absolutnie wydają się być pozbawione punktów wspólnych, współistnieją ze sobą po to by zaznaczyć subtelne zależności między pamięcią, doświadczeniem oraz wiedzą.

Katalizatorem do realizacji wieloczęściowej serii Spotkanie z Historią, była anty-kapitalistyczna demonstracja w Bazylei, w której uczestniczył duet artystyczny Mona Vatamanu & Florin Tudor (*1968 Konstanca, Rumunia/ *1974 Genewa, Szwajcaria, mieszka i pracuje w Bukareszcie), a która poprzez symboliczny i wizualny wyraz, wywołała silne wspomnienia socjalistycznej Rumunii. Małoformatowe obrazy z serii Spotkanie z Historią stworzonej w 2007 są efektem malarskich poszukiwań, odnalezienia nowych symboli dla starych utopii. Artyści poszukiwali w gazetach, archiwach, szkolnych podręcznikach, materiałach propagandowych i w rezultacie znaleźli kompletnie identyczne obrazy. „Schadzka z historią,” wyjaśnia duet. „jest związanym z symbolami…Używamy symboli, które łączą różne ideologie oraz epoki historyczne, oraz badają ich znaczenie w bardzo szczególnych sytuacjach.”

REINIGUNGSGESELLSCHAFT

Gotowa Demonstaracja, 2009 wideo oraz relikty z powtórzonej wschodnioniemieckiej rewolucji pokojowej. REINIGUNGSGESELLSCHAFT (RG) zorganizowali wydarzenie performatywne w centrum Columbus Ohio. Uczestnicy wydarzenia odtworzyli jedną z wschodnioniemieckich demonstracji pokojowych z jesieni 1989 roku. Założeniem było zorganizowanie gotowej demonstracji oraz potraktowanie jej jako techniki kulturalnej. Demonstracja wykorzystuje oryginalne slogany które pojawiły się w 1989. Praca nie jest na temat historii, ale tego jak postrzegamy naszą indywidualną rolę w społeczeństwie. W trakcie przygotowań do demonstracji RG zorganizowali warsztaty z banerem.

Kontekst historyczny
Ten pokojowy ruch doprowadził do upadku żelaznej kurtyny oraz zmienił geopolityczny krajobraz świata. Główne hasło tego ruchu „Jesteśmy ludźmi” oznacza chęć odzyskania władzy przez ludzi. W 1989 roku po czterdziestoletnim okresie istnienia państwa wschodnioniemieckiego – Niemiecka Republika Demokratyczna upadła. Co raz ujawniło się jako wizja społeczeństwa bezklasowego, nie powiodło się w jej realnej egzystencji. Jednakże, stworzenie społeczeństwa na podstawie prawdziwego socjalizmu było zamiarem większości demonstrantów. Wkrótce było jasne, że ten zamiar był tylko iluzją. Tuż po upadku Muru Berlińskiego rozpoczął się proces nabierania wartości społeczeństwa Zachodniego, kapitalistycznego oraz konsumenckiego.

Kontekst współczesny
Odtworzenie demonstracji przekształca ją w specyficzny kontekst Stanów Zjednoczonych. Koncepcja RG jest artystyczną „gotową strukturą” w formie politycznej demonstracji. Przeniesienie kontekstu może być traktowane jako kreatywny anachronizm. Odtwarzanie jest sposobem zrozumienia, dzięki czemu otwierane są przestrzenie na rozważania obecnej sytuacji.