Wanda Czełkowska. Rzeźba jest wydarzeniem intelektualnym

Wanda Czełkowska
Rzeźba jest wydarzeniem intelektualnym

31.01-30.03.2025
Galeria Arsenał w Białymstoku
ul. Mickiewicza 2 15-222 Białystok

Kurator: Michał Łukaszuk

Tytuł wystawy, zaczerpnięty z notatki artystki, można uznać za prowokację. Jakim cudem coś tak materialnego jak rzeźba ma być czymś tak efemerycznym jak wydarzenie, do tego intelektualne? Twórczość Wandy Czełkowskiej to próba przemodelowania tradycyjnych własności medium rzeźbiarskiego aż do tak radykalnego stanu jak znikanie samego obiektu (czy możliwe jest uchwycenie w rzeźbie znikania?). Artystka poza materialnym aspektem rzeźby badała też jej możliwości performatywne, czyli to, jak działa czy też – co zawarte w tytule – jak się wydarza. Czełkowska prowokowała fundamentalne pytania i przez swoją bezwzględną i radykalną praktykę twórczą zbliżała się do nieoczywistych odpowiedzi.

Artystka przyglądała się też aktom przemocy – jej głowy są zdeformowane, szczelnie zasłonięte i związane sznurem, przepołowione, atakowane. Czełkowska bezkompromisowo badała mediatyzację przemocy – prekursorsko zgłębiając możliwości jej reprezentacji, ale też afekty towarzyszące jej oglądaniu. W erze kompulsywnego namnażania się medialnych obrazów przemocy pytania, jakie Czełkowska formułowała w swojej twórczości, stają się niepokojąco bliskie i aktualne.

Wystawa w Galerii Arsenał w Białymstoku jest próbą uchwycenia tej efemerycznej czy też wydarzeniowej i intelektualnej aury rzeźb Wandy Czełkowskiej.

Wanda Czełkowska (1930–2021) urodziła się w Brześciu nad Bugiem, wychowała w Wilnie, skąd w 1945 r. przyjechała z rodziną do Białegostoku i tutaj zaczęła naukę w liceum. W klasie maturalnej, już w Olsztynie, poznała Xawerego Dunikowskiego, co miało wpływ na wybór uczelni artystycznej. W latach 1949–1954 studiowała w Akademii Sztuk Pięknych w Krakowie w dyplomującej pracowni rzeźby profesora Jerzego Bandury. W 1955 r. wyrzeźbiła Kota. W 1962 r. w ramach wystawy rzeźby parkowej „Planty” w Krakowie przedstawiła pracę Gracze, która otrzymała pierwszą nagrodę w konkursie na rzeźbę parkową dla Krakowa.

Kariera Czełkowskiej nabrała rozpędu w 1963 r. To wtedy w Galerii Krzysztofory w Krakowie odbyła się jej wystawa indywidualna, z katalogiem i tekstem Piotra Krakowskiego, czasopismo „Ty i Ja” opublikowało fotografie jej kilkunastu rzeźb, a ona sama wyjechała do Francji, by wziąć udział w III Międzynarodowym Biennale de Paris ‘63 obok takich artystów, jak Antonio Segui, Christo, Niki de Saint Phalle, Pierre Boulez, Iannis Xenakis, Peter Blake, David Hockney, Wassily Kandinsky, Salvador Dali. W Paryżu Czełkowską podjęli mieszkający tam od kilku miesięcy Alina Szapocznikow i Roman Cieślewicz. Stamtąd artystka udała się do Rzymu na stypendium kulturalne. W 1968 r. w ramach II Salonu Lutowego w Zakopanem odbyła się wystawa indywidualna „Wanda Czełkowska. Rysunek, rzeźba”. W kwietniu tego samego roku artystka otrzymała od Tadeusza Kantora propozycję dołączenia do II Grupy Krakowskiej oraz zaproszenie ze strony członków tej grupy do wzięcia udziału w wystawie rysunku w Galerii Krzysztofory w Krakowie. W tamtym czasie Czełkowska nawiązała relacje ze środowiskiem Piwnicy pod Baranami, zaprzyjaźnia się z piosenkarką Wandą Warską. Wzięła udział w IX wystawie Grupy Krakowskiej ‒ „Wystawa Rysunku Grupy Krakowskiej” (Galeria Krzysztofory, 1968). Od 1969 do 1981 r. uczestniczyła w cyklicznych wystawach Grupy.

W 1971 r. zrealizowała projekt pomnika „Pamięci zbiorowych mogił żołnierzy poległych w latach 1939‒1945” w Miechowie. W tym samym roku 18 grudnia w ramach IV Spotkań Krakowskich po raz pierwszy pokazała rozległą, ośmiometrową instalację Stół z motywem osiemnastokrotnie zmultiplikowanej formy głowoidalnej. Odbiór pracy przez publiczność i krytyków był niezwykle żywiołowy. W 1972 r. wzięła udział w Festiwalu w Edynburgu – gdzie przed siedzibą Scottish National Gallery of Modern Art zrealizowała pracę in situ zatytułowaną Informacja pojęciowa o „Stole”, wykorzystując w niej 18 odlewów Głowy edynburskiej. Wraz z międzynarodowym gronem artystów, pod przewodnictwem Richarda Demarco, odbyła podróż po Szkocji, w trakcie której otrzymała propozycję pozostania w Edynburgu i przygotowania wystawy indywidualnej w 1973 r. (jako jedyna polska artystka ‒ obok Tadeusza Kantora).

W 1973 r. na Wystawie Laureatów Krytyki Plastycznej w Galerii ZPAP Pryzmat w Krakowie po raz pierwszy zaprezentowała koncepcję Bezwzględnego wyeliminowania rzeźby jako pojęcia kształtu, którą pokazała wraz z wykonaną w tym samym roku rzeźbą Zielona głowa. W latach 1975–1976 stworzyła rzeźbę Ściana.

Od początku lat 80. Wanda Czełkowska współtworzyła środowisko artystów niezależnych, spotykające się w czasie stanu wojennego w prywatnych domach. W 1990 r. Galeria Zderzak w Krakowie otworzyła równocześnie dwie indywidualne wystawy artystki, którym towarzyszył katalog Wanda Czełkowska. Elegia. Przypomnienie po latach. W 1995 r. Czełkowska zrealizowała Bezwzględne wyeliminowanie rzeźby jako pojęcia kształtu w skali 1:1 na wystawie „Wokół rzeźby polskiej lat 70-tych i lat 80-tych XX wieku” w Centrum Rzeźby Polskiej w Orońsku.

W 2004 r. artystka przeprowadziła się do Warszawy. W 2016 r. Królikarnia – Muzeum Rzeźby im. Xawerego Dunikowskiego przygotowało obszerną wystawę „Wanda Czełkowska. Retrospekcja” (kuratorka: Ewa Opałka, współpraca i współtworzenie aranżacji przestrzennej: Agnieszka Tarasiuk, kuratorka instytucji). W 2018 r. artystka zrealizowała nową formę przestrzenną: wielkoformatową Elipsę wykonaną z pasów metalu łączonego śrubami. W 2020 r. Czełkowska wzięła udział w wystawie zbiorowej „Kradzieże i zniszczenia” w Galerii Arsenał w Białymstoku (kurator: Michał Łukaszuk). 17 czerwca 2021 r. artystka zmarła w swoim mieszkaniu na warszawskim Mokotowie.

Agata Pyzik. Rozłupana głowa. Destrukcja i kreacja w pracach Wandy Czełkowskiej

WYDARZENIA TOWARZYSZĄCE WYSTAWIE:

31.01 (PIĄTEK) – 18:00
wernisaż

1.02 (SOBOTA) – 12:00
oprowadzanie kuratorskie-autorskie

22.02 (SOBOTA) – 12:00
wykład Ony Winogrodzkiej

2.03 (NIEDZIELA) – 12:00
oprowadzanie w języku białoruskim (A. Wawrzeniuk)

8.03 (SOBOTA) – 12:00
oprowadzanie z Piotrem Janickim

15.03 (SOBOTA) – 12:00
oprowadzanie w języku ukraińskim (Y. Kostereva)

16.03 (NIEDZIELA) – 12:00
oprowadzanie z Agnieszką Tarasiuk