TEGO JESZCZE NIE WIDZIELIŚCIE – nieprezentowane dotąd prace z Kolekcji II

ulotka o wystawie (pdf) – kliknij aby pobrać

Kolekcja II Galerii Arsenał w Białymstoku i Podlaskiego Towarzystwa Zachęty Sztuk Pięknych spełnia wszystkie warunki, by mogła być określona mianem kolekcji. Jednak podobnie jak inne zbiory sztuki najnowszej, w których znalazły się prace problematyczne z punktu widzenia tradycyjnego kolekcjonerstwa artystycznego – wideo na nośnikach cyfrowych, archiwa projektów, rekwizyty wykorzystywane w performance’ach, instalacje czy filmy – prowokuje do przywołania zadawanego przez badaczy pytania, czy aby wciąż jest to jeszcze kolekcja[i]. Rozważania na temat współczesnych praktyk kolekcjonerskich prowadzą jednak nie tyle do ostatecznego rozstrzygnięcia tego problemu (które wydaje się niemożliwe), co raczej do dokonującego się obecnie przedefiniowania i znaczeniowego poszerzenia pojęcia zbioru sztuki. Kolekcja II, gromadząca prace powstałe w większości po 1989 r., może służyć za ilustrację licznych wyzwań, jakie sztuka najnowsza stawia przed kolekcjonerem. Wynikają one zarówno z charakteru współczesnych działań artystycznych, jak też z obiektywnych problemów finansowych i środowiskowych, stojących przed twórcami kolekcji publicznych. Założenia przyświecające jej tworzeniu, zgodnie z którymi ma ona zapewnić odbiorcom możliwie wszechstronne i obiektywne zapoznanie się ze sztuką powstającą po 1989 r.[ii], znajdują odzwierciedlenie w ogólnej wizji zbioru, wytyczającej perspektywy jego rozwoju i dyktującej decyzje o kolejnych zakupach.
 

Jak już wielokrotnie podkreślali krytycy, Kolekcja II jest tworzona świadomie, konsekwentnie i z dużą umiejętnością wartościowania współczesnych zjawisk artystycznych[iii]. Jej początki sięgają wczesnych lat 90. ubiegłego wieku, kiedy dyrektorem Galerii Arsenał (wtedy jeszcze BWA) i kuratorem tworzonej kolekcji została Monika Szewczyk[iv]. Rozpoczynając nowy rozdział działalności białostockiej instytucji, uznała budowaną wcześniej kolekcję Trzy nurty. Realizm – Metafora – Geometria, gromadzącą głównie malarstwo polskie z lat 1965–1985, za zamkniętą całość – i podjęła decyzję o nieposzerzaniu tego zbioru. Równolegle z pracami nad koncepcją koherentnego programu wystawienniczego, edukacyjnego i wydawniczego galerii, Szewczyk zaczęła rozwijać nowy program kolekcjonerski. Dzięki temu białostocka placówka znalazła się wśród kilku zaledwie ośrodków w Polsce, w których po 1989 r. budowano kolekcję sztuki najnowszej. Decyzje kuratorki, dalekowzroczne i w zastanych przez nią warunkach odważne, dały początek dzisiejszym osiągnięciom Arsenału jako jednej z najlepszych galerii w kraju, z sukcesem promującej sztukę polską poza jego granicami.
 

Przełomowym wydarzeniem było powołanie w 2005 r. Podlaskiego Towarzystwa Zachęty Sztuk Pięknych, którego celem jest rozbudowa i promocja kolekcji Galerii Arsenał[v]. Dotacje na działalność Towarzystwa, przyznawane w ramach Narodowego Programu Kultury „Znaki czasu”, powołanego w 2004 r. przez Waldemara Dąbrowskiego (ówczesnego ministra kultury), jak również wsparcie finansowe władz miejskich i wojewódzkich, dary artystów oraz prywatnych sponsorów pozwoliły znacznie poszerzyć i uzupełnić zbiór, przez blisko piętnaście lat budowany wyłącznie dzięki skromnym środkom własnym i hojności twórców. Znaczące było już podsumowanie pierwszego roku działalności Podlaskiej Zachęty: Kolekcję II, liczącą przed 2005 r. 58 dzieł, wzbogacono o kolejnych 21. Aktualnie, pod koniec 2012 r., na zbiór składa się 212 prac – można więc uznać, że w Białymstoku program „Znaki czasu” odniósł sukces. Warto przywołać jednocześnie uwagę Bożeny Kowalskiej, że projekt ten spełnił swoje zadanie tylko tam, gdzie kolekcję tworzyły osoby potrafiące wydobyć z ogromu powstającej sztuki dzieła wartościowe[vi] i – dodajmy – myśleć o zbiorze jako o pewnej całości, której poszczególne elementy wchodzą ze sobą w konstruktywny dialog.
 

Dzisiejsza polityka zakupów generalnie wynika z wizji Kolekcji II, jaką u progu działalności stworzyła Szewczyk. Od początku pozyskiwała zarówno prace uznanych twórców, reprezentatywne dla zjawisk zachodzących w sztuce polskiej po 1989 r., jak też dzieła artystów rozpoczynających dopiero karierę artystyczną. Obecna pozycja i dorobek Joanny Rajkowskiej, Huberta Czerepoka czy Kuby Bąkowskiego potwierdzają, że podejmowane przez nią decyzje były trafne. Założeniem kuratorki było też budowanie w Białymstoku kolekcji o charakterze ponadregionalnym, która nie będzie jedynie dokumentacją działalności artystów lokalnych. Dobór prac dyktowany był i jest względami merytorycznymi, stąd też Podlasie reprezentowane jest w zbiorze przez prace artystów takich, jak Leon Tarasewicz, Wojciech Łazarczyk, Karol Radziszewski, Iza Tarasewicz czy Kuba Dąbrowski, by wymienić tylko kilku z tych, którzy mają duży udział w kształtowaniu współczesnej polskiej sceny artystycznej. W miarę możliwości do kolekcji nabywane są także prace artystów pochodzących z Europy Zachodniej i Stanów Zjednoczonych, wybierane z rozwagą, zwykle jako uzupełnienie wyraźnie rysujących się wątków problemowych (w takim kontekście można widzieć zakup do kolekcji obrazu Davida Diao), bądź jako prace związane z Białymstokiem, podejmujące dyskusję z tkanką miasta (jak zapis performance’u Sibylle Ettengruber). W ostatnich latach wyraźnie rysuje się tendencja do przekształcenia Kolekcji II ze zbioru nastawionego przede wszystkim na sztukę polską – w zbiór reprezentatywny dla sztuki Europy Środkowo-Wschodniej. Od momentu powołania Towarzystwa, a zatem pojawienia się nowych możliwości finansowania zakupów, do dzisiaj kolekcja wzbogaciła się o 28 prac artystów z tego regionu. Gros z nich zostało zakupionych w ciągu ostatnich czterech lat.
 

Dobór dzieł do Kolekcji II skłania do zastanowienia się, jaki obraz sztuki najnowszej wyłania się z zaproponowanego przez kuratorkę zestawu. Nie chodzi tu o stopień reprezentatywności zbioru wobec całości zachodzących współcześnie zjawisk artystycznych – kształtowanie kolekcji z zamiarem pełnego odzwierciedlenia tego obszaru kultury byłoby postulatem utopijnym. Selekcja prac jest zabiegiem koniecznym, a ich wybór, dokonywany z perspektywy profilu kolekcji, nie musi prowadzić do zawężonego i nieadekwatnego ujęcia współczesnych tendencji w sztuce[vii]. Służy przede wszystkim wydobyciu węzłowych problemów, stanowiących przedmiot refleksji artystów, i zbudowaniu ich konstruktywnej syntezy. Na Kolekcję II można więc spojrzeć przez pryzmat obecnych w jej obrębie narracji, które przeplatają się na różnych poziomach, tworząc sieć powiązanych ze sobą wątków. Ich zaakcentowaniu służą organizowane cyklicznie wystawy kolekcji[viii].