Świadome zgody

Świadome zgody*

Zbiory z kolekcji: Galerii Arsenał, Podlaskiego Towarzystwa Zachęty Sztuk Pięknych, BWA Białystok

Punktem wyjścia wystawy Świadome zgody jest historia powstania w obecnym kształcie białostockiej kolekcji sztuki współczesnej (na którą składają się de facto prace z trzech osobnych, ale instytucjonalnie i historycznie powiązanych zbiorów: BWA Białystok, Galerii Arsenał oraz Podlaskiej Zachęty). Wystawa pokazuje jak zmieniała się koncepcja prowadzenia kolekcji sztuki w Białymstoku przez kolejne osoby decydujące o jej kształcie oraz jak przesuwały się punkty ciężkości w obrębie samej topografii kolekcji jako zbioru dzieł konkretnych artystów. Niektóre postawy artystyczne zostały w ostatnich latach odczytane inaczej, niektóre prace wraz ze zmianą historycznego kontekstu utraciły aktualność, inne zyskały nowe znaczenia. Na niektóre starsze prace znajomość przyszłej biografii artysty rzuciła nowe światło, inne zaś dzieła są bardziej „obiektywne“ dziś, niż były kiedyś. Wybierając prace z kolekcji zastanawialiśmy się nad problemem unikatowości. Czy w dzisiejszych czasach mówienie o benjaminowskiej aurze dzieła ma jeszcze jakikolwiek sens? Jeżeli tak, to czy, jak chciał Walter Benjamin, sam rodzaj użytego medium ma jakieś znaczenie? W jaki sposób korespondują ze sobą dzieła zbierane w różnym czasie? Jak budować narracje i wątki w obrębie kolekcji, gdy to, co wstydliwie ukryte w magazynie, odrzucone, jest bardziej niepowtarzalne, a być może przy odpowiedniej reinterpretacji równie „dobre“, „ważne“ i „aktualne“?

Wystawa jest wynikiem współpracy kuratorki (Joanny Zielińskiej) i artysty (Daniela Rumiancewa). Prowadzenie narracji w obrębie wystawy opiera się w dużej mierze na luźnych skojarzeniach, prywatnych tropach, a czasem nawet niedopowiedzeniach i niekonsekwencjach. Selekcjonując i zestawiając dzieła, a także eksponując je w nieoczywisty sposób, staraliśmy się zbudować nowe, niepewne, „eksperymentalne“ sensy wokół istniejących, dobrze opisanych wątków. Ważnym punktem odniesienia stały się dla nas początki kolekcji, związane z białowieskimi plenerami organizowanymi przez BWA Białystok, a przede wszystkim autorski wybór prac malarskich dokonany w latach osiemdziesiątych przez Bożenę Kowalską. Znana krytyczka i teoretyczka sztuki podzieliła wówczas zbiór na trzy podstawowe działy: realizm, metaforę oraz geometrię.

Kolekcję gromadzoną przed rokiem dziewięćdziesiątym prezentujemy głównie w postaci dokumentacji – jako pokazy slajdów. Następnie dialogicznie zestawiamy owe starsze dzieła z pracami współczesnymi, tak aby jedne komentowały drugie. „Dokumentacyjna” część wystawy wynika z odniesień do Waltera Benjamina (mówiąc humorystycznie: z potrzeby odarcia dzieł malarskich z resztek aury), ale także z walorów przestrzeni, zaprojektowanej bardziej pod kątem prezentacji sztuki multimedialnej niż malarstwa sztalugowego. Ekspozycja, budowana niechronologicznie, została wpasowana w surowy charakter przestrzeni narzucony przez poprzednią wystawę (symbolicznie i dosłownie nałożyliśmy jedną ekspozycję na drugą). W wielu miejscach widoczne są niedopasowania, architektura wystawy podkreśla porwaną narrację, dzieli ją na wątki, z których każdy usytuowany jest w oddzielnym pokoju.

Kryterium wyborów dokonywanych przez nas w obrębie ekspozycji jest czasami czysto formalne i estetyczne (choć nie jest to w żadnej mierze regułą). Unikamy hierarchii. Niektóre wątki mają charakter widmowy, niektóre z prac zostały wyrwane z kontekstu historycznego, zreprodukowane lub samowolnie zmultiplikowane bez zgody autora. Wystawa ma charakter antyedukacyjny, powstała trochę wbrew logice zbioru i założeniom kolekcji, która – jak pisała w 1985 roku w katalogu kolekcji białostockiego BWA Bożena Kowalska – powinna pełnić funkcje reprezentacyjne i dydaktyczne. Nadrzędnym celem naszej wystawy nie jest prezentacja zbioru, ale jego daleko idąca reinterpretacja. W oczywisty sposób poprzez zmianę kontekstu zmienia się znaczenie kolekcji oraz poszczególnych dzieł. Poszukujemy nowego kompromisu z przeszłością, za pomocą języka zbudowanego ze znaków, którymi są dzieła zgromadzone w białostockiej kolekcji. Zadajemy jednocześnie podstawowe pytania. W jaki sposób budować kolekcję sztuki współczesnej? Co robić z niechcianą częścią zbioru? Jakie funkcje pełni dziś kolekcja sztuki?

                                                     Joanna Zielińska i Daniel Rumiancew

 * Tytuł wystawy został zapożyczony z filmu Cezarego Bodzianowskiego znajdującego się w kolekcji Podlaskiego Towarzystwa Zachęty Sztuk Pięknych.