Subiektywne dokumentalistki (w ramach festiwalu Białystok Interphoto)

W wystawie „Subiektywne dokumentalistki” w Galerii Arsenał w Białymstoku biorą udział trzy artystki z Europy Środkowej: Krisztina Erdei z Węgier, Eva Kotátková z Czech i Lucia Nimcová ze Słowacji. Wszystkie te kraje należały do bloku wschodniego, potem w tym samym czasie w podobny sposób przeszły transformację ustrojową, a ich obecną sytuację polityczno-gospodarczą możemy uznać za zbliżoną.

Przemiany polityczne w tym regionie po 1989 r. pociągnęły za sobą nie tylko rewolucję gospodarczą i kulturową, ale także wizualną. Dotychczas szare i smutne otoczenie nagle stało się wielokolorowe, jaskrawe… a zarazem plastikowe, kiczowate i tandetne. Rynek zalała fala różnorodnych tanich produktów, tworząc przeładowaną, krzykliwą, niekontrolowaną przez nikogo scenerię. O ile nad wizualnym porządkiem powoli udaje się już zapanować w dużych miastach, wycieczka na prowincję w krajach byłego bloku wschodniego pokazuje, że ta wizualna rewolucja cały czas trwa. Stała się ona inspiracją dla wielu artystów wizualnych. Zwłaszcza fotografia miała tu ogromne pole do popisu. Temat był w zasadzie gotowy, wystarczyło go tylko odpowiednio uchwycić. Czas po zmianie ustroju to dekada globalizacji i ekspansji wolnego rynku, a jednocześnie nowa epoka w historii fotografii. Staranne, drobiazgowe, czasochłonne procesy analogowe zaczęła wypierać technologia cyfrowa. Z dzisiejszej perspektywy możemy mówić o pewnego rodzaju ikonografii tamtych czasów – zdjęcia pstrokatych bazarów, prowizorycznych budek wyładowanych wszelakim towarem, wszechobecnych reklam, banerów, tablic, kolorowych reklamówek, panów w klapkach i białych skarpetkach stały się ikoną wolności estetyki cyfrowej.

 

Artystki biorące udział w wystawie posługują się takim samym medium – fotografią, pochodzą z jednego regionu i należą do tego samego pokolenia. Cechą charakterystyczną osób z tej generacji, urodzonych na przełomie lat 70. i 80. XX w., dorastających po zmianie ustroju, które tak naprawdę nie odczuły już braku towarów (tak jak ich rodzice), jest nostalgia za produktami, sklepami i całym designem lat. 80. XX w. Twórczość Erdei, Kotátkovej i Nimcovej jest subiektywnym zapisem dokumentującym rzeczywistość z perspektywy tego pokolenia. Każda z artystek tematy swoich prac czerpie z najbliższego otoczenia. Wszystkie odnoszą się również do przeszłości, zarówno w perspektywie społeczno-politycznej, jak i osobistej, związanej z własnymi przeżyciami, nostalgią za dzieciństwem, miejscem dorastania. Łączy je zatem pole zainteresowań, natomiast sposób postrzegania oraz rejestrowania sytuacji, miejsc i ludzi jest w wypadku każdej z nich indywidualny i oryginalny. Zapisy te czasem dotyczą po prostu codzienności (która w pierwszej dekadzie XXI w. była podobna we wszystkich krajach postsocjalistycznych), innym razem odnoszą się bezpośrednio do bliskich miejsc lub osób. Są to często rekonstrukcje wydarzeń z dzieciństwa, którym artystki nadają nowy kontekst, czy praca z materiałem archiwalnym (zdjęcia, filmy). Ich spostrzeżenia są błyskotliwe, uchwycone z dużą dozą poczucia humoru i przesycone niesamowitą intuicją twórczą.

Krisztina Erdei pokazuje osiem fotografii pod wspólnym tytułem Floating. Są to zdjęcia należące m.in. do serii Formalities i Antiglamour czy Everyday Exclusion, wykonanych w krajach postsocjalistycznych (Ukraina, Litwa, Kosowo, Węgry) na początku XXI w.

Tematem prac Erdei bardzo często jest próba dostosowania się, spełniania norm i podporządkowania się utartym wzorcom społecznym, narzuconym przez otoczenie. Dostosowywanie się towarzyszy nam wszystkim w codziennym życiu; jest nieuniknione, a mimo to nie zawsze się udaje. Artystka zwraca uwagę, że nasze zachowania i reakcje są w wyniku tych mechanizmów pozbawiane wolności i niezależności. W swoich zdjęciach przekształca te wzorce, weryfikuje je, podając tym samym w wątpliwość. Fotografie Erdei to pozornie przypadkowe, bezcelowe i „chaotyczne” kompozycje, uchwycone jakby naprędce. Na ogół są to sceny, które na co dzień umykają naszej uwagi, dopiero zatrzymane w kadrze okazują się skądś znajome.

W pracach Erdei pojawia się także wątek specyficznego piękna, atrakcyjności w ujęciu nietradycyjnym. Nuda, zero prowokacji, monotonia – to tematy cyklu Antiglamour. Artystka od wielu lat pracuje jako projektantka graficzna, w tym dla magazynów lifestylowych. Kiedy pracowała nad Antiglamour, powiedziała: „W ciągu ostatnich dwóch lat patrzyłam na fotografie tylko jako edytor zdjęć. Edytor spędza mnóstwo czasu, wybierając najlepsze zdjęcia z zestawu lub z jakiegoś ogromnego archiwum, aby zilustrować historię lub artykuł. Seria Antiglamour opowiada o tym czasie. Te zdjęcia są ilustracją do nieistniejącego tekstu, nie muszą się do niczego dopasowywać”.

 

Fotografie Evy Kotátkovej prezentowane na wystawie „Subiektywne dokumentalistki” pochodzą z dwóch cyklów: House Arrest i Controlled Memory Loss, na które składały się rysunki, zdjęcia, obiekty i akcje performatywne. Punktem wyjścia do tych prac było najbliższe otoczenie artystki, rodzina, dom, szkoła, z wszystkimi ich mechanizmami, rytuałami i systemami wzajemnych zależności. Sztuka dała artystce narzędzie do zbadania tych obszarów, przedstawienia ich w nowym kontekście i zweryfikowania jej pozycji względem nich. W tym czasie Kotátková koncentrowała się na samym procesie artystycznym i jego języku. Inspirowała się historiami i sytuacjami dnia codziennego, które poddawała ponownej ocenie, przekształcała, lokowała w nowych współrzędnych, odnosząc je do osobistych doświadczeń i własnej biografii. Artystka przeanalizowała proste czynności, utrudniając ich wykonanie i ekstremalnie rozciągając je w czasie. W ten sposób poddała próbie swoje fizyczne możliwości, elastyczność i granice wytrzymałości, aby doświadczyć pewnych sytuacji oraz relacji przestrzennych i osobistych. Założeniem nie było dążenie do jedności w formie i stylu. Rysunki, fotografie, obiekty i akcje interpretowały się i uzupełniały nawzajem.

 

Lucia Nimcová w swojej twórczości nieustanie powraca do zdarzeń i miejsc z przeszłości. Wiele prac związanych jest z miejscem jej urodzenia – miastem Humenné w północnej Słowacji. Nimcová pracuje z pamięcią, ożywia miejsca i ludzi, rekonstruuje wydarzenia i sytuacje, nadając im nowy kontekst. Medium fotografii stanowi dla niej narzędzie dokumentacji, w którym wykorzystuje ona rozmaite strategie pozwalające uzyskać różne rezultaty i które stało się dla niej nowym otwartym światem. Pokazywane na wystawie w Arsenale fotografie pochodzą z serii Animal Imago, która została wydana w postaci książki i teraz po raz pierwszy jest prezentowana w przestrzeni galeryjnej. Z kolei wideo Sports Day jest zapisem dnia sportu zorganizowanego przez lokalną społeczność Humennégo. Jest to ciepła i zabawna opowieść, pokazana trochę w krzywym zwierciadle, w której artystka ponownie przywołuje miejsca i ludzi z przeszłości (z dzieciństwa), wskazując na lokalność jako zjawisko integrujące i zarazem bardzo ważne dla niej samej.

 

Agata Chinowska
 

---

Wydarzenia towarzyszące:

 

 

 

 

---

 

Krisztina Erdei (ur. 1977 w Segedynie, Węgry) ukończyła filozofię i nauki polityczne na Uniwersytecie w Segedynie, studiowała także teorię filmu i edukację wizualną na Uniwersytecie im. Loránda Eötvösa w Budapeszcie (ELTE). Założycielka i członkini Lumen Photography Foundation (www.photolumen.hu) istniejącej od 2002 r. Swoje prace pokazywała na wielu wystawach indywidualnych i zbiorowych, m.in.: 19. Biennale of Sydney: You Imagine What You Desire (2014), Power & Play, De Markten, Bruksela (2014), LIVE SYNC. – Contemporary Photography from Hungary, Museum of Contemporary Art (MoCA), Szanghaj (2010), Formalities – Prague Biennale 4, Praga (2009), 2. Moscow Biennale of Contemporary Art, Moskwa (2007). Laureatka wielu nagród, m.in. Tranzit.hu, Catalyst Award (2013), BMW – Paris Photo Prize (2010), Sittcomm Award (2008).
krisztinaerdei.com

 

Eva Kotátková (ur. 1982 w Pradze, Czechy) ukończyła Akademię Sztuk Pięknych w Pradze, Akademię Sztuki Użytkowej w Pradze, San Francisco Art Institute i Akademie der Bildenden Künste Wien. W 2007 r. w wieku 25 lat została najmłodszą w historii laureatką Nagrody Jindřicha Chalupeckiego (przyznawanej młodym artystom w Czechach). W swoich pracach Kotátková, w których wykorzystuje głównie rysunek oraz performance (wideo lub fotograficzny), w zabawny sposób bada swoje najbliższe otoczenie i środowisko. Kotátková brała udział w wielu wystawach w Czechach i za granicą, a jej prace znajdują się w licznych kolekcjach publicznych i prywatnych.

 

Lucia Nimcová (ur. 1977 w Humenném, Słowacja) jest absolwentką Instytutu Fotografii Kreatywnej na Uniwersytecie Śląskim w Opawie, Czechy (1996–2003) oraz Rijksakademie van Beeldende Kunsten w Amsterdamie (2007–2008). Zajmuje się przede wszystkim fotografią, wideo i performancem. Prezentowała swoje prace na wielu wystawach indywidualnych i grupowych. Laureatka prestiżowych nagród, m.in. Images Vevey Photography Prize (Szwajcaria), ECB Photography Award (Niemcy), Nagrody Oskára Čepana (Słowacja), Leica Oskar Barnack Award (Niemcy) i Baume and Mercier Award (Włochy). Jej prace znajdują się w wielu kolekcjach, m.in. MUDAM w Luksemburgu, Stedelijk Museum w Amsterdamie, Słowackiej Galerii Narodowej w Bratysławie oraz zbiorach prywatnych na całym świecie.