Dominik Lejman. Szpital przyjazny dziecku

„SZPITAL PRZYJAZNY DZIECKU”
Mapa odkryć – szpital jako krajobraz
"małych spektakli"

W marcu 2002 w Szpitalu Klinicznym przy ul. Działdowskiej w Warszawie wykonałem projekt, szczególnie istotny w mojej dotychczasowej pracy artystycznej – Mapa odkryć – szpital jako krajobraz "małych spektakli". Projekt ten był częścią europejskiego przedsięwzięcia Sztuka w szpitalach Europy (Art in the Hospital in Europe) realizowany w ramach programu Culture 2000. Jego celem była szeroko rozumiana prezentacja i interakcja sztuki współczesnej w szpitalach pediatrycznych – w 2002 roku, w czterech szpitalach miast europejskich: Brukseli, Paryżu, Madrycie i Warszawie.
Przestrzenie niemal każdego szpitala z oporem poddają się plastycznej oprawie, która skutecznie niwelowałaby ich traumatyczny charakter. Każdy pacjent, a w szczególności chore dziecko, dramatycznie potrzebuje narzędzia, dzięki któremu otoczenie, w jakim się znalazł, mógłby przeistoczyć w przestrzeń bezpieczną, oswojoną i przyjazną. Według mnie tym „narzędziem” jest sztuka. Przestrzenie warszawskiego szpitala pediatrycznego wydawały się szczególnie trudne do tworzenia plastycznych aranżacji. Korytarze większości oddziałów szpitala były wąskie, a pokoje, w których przebywali mali pacjenci – niewielkie. Biorąc pod uwagę powyższe uwarunkowania zdecydowałem się skoncentrować na przekształceniu przestrzeni szpitala w oparciu o cykl „małych spektakli”, projekcji wideo i niezależnych prac dźwiękowych, specjalnie zaprojektowanych do wybranych, dostępnych dla dzieci miejsc.

W efekcie przestrzeń szpitala stała się przyjazna i bliska dzieciom. Jednak najważniejszym aspektem projektu było radość i entuzjazm dzieci. Poruszony obserwowałem jak dzieci, często poważnie chore, angażują się w realizację projektu – tworzenie zupełnie nowej przestrzeni wokół siebie.
Zachęcony radością i entuzjazmem dzieci postanowiłem kontynuować projekt Mapa odkryć – szpital jako krajobraz "małych spektakli" w innych polskich szpitalach.

Dominik Lejman

Etap 1: Spektakl do odnalezienia
Tworzenie „małych spektakli” – do odnalezienia, stanowi pierwszy etap projektu a zarazem punkt wyjścia do pracy z dziećmi. Spektakle mają formę projekcji wideo przystosowanych do istniejących warunków i oświetlenia pojawiających się w różnych częściach szpitala, a także funkcjonujących niezależnie prac dźwiękowych. Efemeryczny charakter „spektakli” nie utrudnia komunikacyjnych oraz innych priorytetowych aspektów funkcjonowania szpitala. Projekcje wideo konstruowane są w ten sposób, że konkretni bohaterowie przenoszeni są bezpośrednio do przestrzeni projekcji – widz nie widzi ekranu projekcji, tylko samą postać. Jeżeli np. bohaterem projekcji jest jakieś zwierzątko, to na ścianie widzimy tylko je samo, bez otoczenia, otoczeniem staje się tutaj szpital. Tym samym nasz bohater istnieje tu i teraz, jest razem z nami, nie jak np. w przypadku ekranu telewizora czy komputera, w odległym miejscu. Wszystkie filmy projekcyjne to pętle – bez konkretnej fabuły z początkiem i zakończeniem, stanowią raczej rodzaj ruchomych obrazów do zabawy. Na podobnej zasadzie oparte są prace dźwiękowe – niezależnie zainstalowane odtwarzacze, które są rodzajem dźwiękowej miniatury krajobrazu (las,morze, łąka, etc.).
Wszystkie „małe spektakle” pojawiają się w obszarze szpitala w dyskretny sposób, oczekując na „odnalezienie” przez małego pacjenta. Te niewielkie ingerencje pojawiają się w tkance szpitala cyklicznie, w najróżniejszych miejscach, nie zawsze łatwych do odnalezienia. Pojawiający się w konkretnych przestrzeniach bohaterowie projekcji zaczynają je „zamieszkiwać” .Dzieci angażują się w poszukiwanie nowych bohaterów, znajdowanie coraz to nowych miejsc, w których mogliby przebywać.
We wspólnej zabawie w „odkrycia” mogą aktywnie uczestniczyć rodzice, personel szpitala a także clowni, ostatnio występujący dla małych pacjentów.

Etap 2: Fantastyczna „geografia”
Drugim etapem „transformacji” przestrzeni są warsztaty plastyczne, czyli wspólne tworzenie nowej, „fantastycznej geografii” szpitala. W oparciu o „małe spektakle” powstaje nowa, „fantastyczna geografia” miejsca, która bezosobową tkankę szpitala przeksz-tałca w przestrzeń oswojoną, bo zamieszkałą. Zajęcia z dziećmi są próbą stworzenia przez małych pacjentów ich własnej kartografii szpitala i wzajemnych relacji miedzy miejscami i ich bohaterami w oparciu o zainicjowane wydarzenia. Powstają rysu-nki, obrazy, mapy, modele miejsc „zamieszkałych” – ilustrujące ich wzajemne relacje – historie tworzone przez dzieci. Tematycznie rysunki map i związków miedzy miejscami łączą się z zabawami w bezpośredniej prze-strzeni projekcji:
· w różnych zakątkach szpitala zadomawiają się rozmaite zwierzęta – seria projekcji przedstawiających zwierzyniec – różne gatunki zwierząt. Filmy są spec-jalnie przygotowane do konkretnego miejsca. Po odnalezieniu znajdują swoje miejsce na rysowanej mapie;
· projekcje na sufit – lotniarze, latawce, ptaki, motyle – do „złapania” na kartkę papieru i odrysowania, co można połączyć z zajęciami „budowy latawców i latania”;
· fluorescencyjne rysunki – rysowane bezpośrednio na powierzchni projekcji – widoczne w nocy;
· „krajobrazy” są pracami dźwiękowymi – na podobnej zasadzie jak w projekcjach – źródła dźwięku ukryto w różnych przestrzeniach szpitala – na ich podstawie powstają rysunki, obrazy – pejzaże ukry-tych krajobrazów.

Etap3: Mapy i Freski
W ostatniej fazie projektu stworzone wspólnie mapy rysunki, obrazy, historie – cała „fantastyczna kartografia” miejsca wykorzystana zostanie do projektu fresków – stałej aranżacji, pełniącej rolę przewodni-ka po ukrytych, „zamieszkałych” zakątkach szpitala, z możliwym zainstalowaniem na stałe najbardziej udanych prac projekcyjnych (o wyborze decydują dzieci).

MIĘDZY SZTUKĄ, ZABAWĄ A TERAPIĄ

Projekt Mapa odkryć – szpital jako krajobraz "małych spektakli" daje dzieciom nie tylko możliwość aktywnego kontaktu ze sztuką i rozwijania wyobraźni oraz sposobu jej wyrażania, ale jest również doskonała formą terapii dla chorych dzieci. Tę wartość projektu najlepiej oddają słowa dr n med. Piotr Kostrzewskiego, lekarza pracującego w Szpitalu Klinicznym przy ul. Działdowskiej w Warszawie, w którym realizowany był projekt:
Przedstawiona przez Pana Dominika koncepcja projektu oparta na prezentacji ruchomych obrazów zwierząt okazała się znakomitym pomysłem. Mimo, że szpital mieści się w starym budynku, w małych oddziałach z ciasnymi salami chorych, udało się ożywić tę przestrzeń. Na ścianach podłogach i sufitach pojawiły się ptaki zrywające się do lotu, pełzające jaszczurki, pływające ryby, spacerujący tygrys i inne zwierzęta. Projekt realizowany w szpitalu został przyjęty bardzo ciepło, zarówno przez pacjentów jak i personel Współpraca układała się bardzo dobrze. Dzieci chętnie uczestniczyły w pracy artystycznej, tworząc niejednokrotnie zaskakująco dojrzałe dzieła. Nie tylko przenosiły na papier postacie zwierząt, ale również kreowały przestrzeń wokół nich. Lekarze, pielęgniarek, a także obecni na oddziałach rodzice, z sympatia i zainteresowaniem obserwowali przebieg prac.
Doskonale znane sale i korytarze szpitalne nagle ożyły i zaczęły tworzyć nową jakość, a chore dzieci na chwilę mogły zapomnieć o swoich kłopotach. Wierzę i mam nadzieje, że ten pogląd podzielają również moje koleżanki i moi koledzy, że pacjenci których leczymy za pomocą lekarstw, zbiegów, opatrunków czy gipsu, także przez obcowanie ze sztuką stali się zdrowsi i bardziej szczęśliwi.
Projekt raz jeszcze pokazał, że wykazując nieco inwencji i pozytywnego myślenia można uciec od stereotypowego obrazu szpitala jako miejsca związanego jedynie z chorobą, cierpieniem, bólem i smutkiem. I tak dzięki temu przedsięwzięciu dzieci zapamiętają nasz szpital jako miejsce, w którym pobyt kojarzyć się będzie nie tylko z nieprzyjemnymi i bolesnymi zabiegami oraz oderwaniem od domu rodzinnego, ale również jako instytucja przyjazna dziecku w najtrudniejszych dla niego chwilach choroby.