Czy twój umysł jest pełen dobroci?

Czy twój umysł jest pełen dobroci?*

Relacja między cywilizacją człowieka a ekosystemem naszej planety jest jednym z podstawowych zagadnień XXI wieku. Niezwykle ważne staje się pytanie o kulturowe źródła naszego stosunku do natury. Nawet na poziomie lokalnych konfliktów pomiędzy inwestorami a obrońcami przyrody często pojawiają się ideologiczne, czy wręcz religijne, argumenty. Prawdopodobnie u źródeł tych sporów faktycznie leży głęboki konflikt światopoglądowy.
Czy człowiek w swojej istocie różni się od natury?
Jego hegemonia w przyrodzie jest wynikiem ewolucyjnie wykształconych przystosowań, czy prawa nadanego ludziom przez transcendentną siłę?
Ideologiczne napięcie zdaje się narastać. W wielu miejscach świata przybierają na sile ruchy religijne, z drugiej strony wiele państw prowadzi coraz bardziej zdecydowaną politykę laicyzacji życia społecznego. Rośnie moda na socjobiologię, tłumaczącą całość ludzkich zachowań jako strategię przekazywania genów. Z drugiej strony obserwujemy nagły powrót fundamentalizmów religijnych. Kreacjoniści podważają teorię Darwina twierdząc, iż koncepcja Inteligentnego Projektu to także teoria naukowa.

Interesują mnie powody, dla których, przeróżne ideologie znajdują zagorzałych wyznawców, dlaczego spór o powstanie ziemi, istnienie duszy i miejsce człowieka wśród zwierząt rozpala serca i umysły w XXI wieku nie mniej niż 500 lat temu. Historia filozofii, religii i nauki przynosi mnóstwo szalonych koncepcji na temat różnicy między człowiekiem a resztą świata. Ojciec nowożytnej nauki Kartezjusz utrzymywał, że zwierzęta są w istocie automatami, nie są zdolne do odczuwania bólu, woli czy emocji. W XVII-wiecznej Anglii można było spotkać się z opinią, że koń nie ma mózgu. Porównujemy stopień rozwoju gatunków czy ras, gdy chcemy dać sobie prawo do oceniania wartości życia różnych istnień. Dziś w Europie można zabić mysz, świnię czy kurę. Zabicie psa to już problem. Granica naszej empatii wyznaczana jest normami kulturowymi. Na przestrzeni dziejów ta granica okazuje się bardzo płynna także w stosunku do różnych grup ludzkich. Niejednokrotnie poza nią znajdowały się całe narody, kasty czy grupy społeczne.

Agnieszka Tarasiuk
Wigry, kwiecień 2010

* Tytuł zaczerpnięty z pracy Elżbiety Jabłońskiej

KILKA SŁÓW O KOLEKCJI II

Kolekcja II nie powstałaby gdyby nie upór i zaangażowanie Moniki Szewczyk, pomysłodawczyni i kuratorki zbioru, od 1990 roku pełniącej funkcję dyrektora Galerii Arsenał w Białymstoku (www.galeria-arsenal.pl) . Czas transformacji ustrojowej nie był okresem łatwym dla publicznych galerii sztuki współczesnej, zdecydowana większość z nich ograniczała się w latach dziewięćdziesiątych do prowadzenia bieżącej działalności wystawienniczej, jak też stosunkowo skromnej działalności wydawniczej, co związane było przede wszystkim z chronicznym niedofinansowaniem instytucji zajmujących się promocją kultury. Mimo początkowych trudności, będących rezultatem zmieniających się realiów społeczno-gospodarczych, Galeria Arsenał w Białymstoku stała się miejscem przyjaznym sztuce najnowszej i w znacznej mierze kształtującym. Przede wszystkim zaś stała się miejscem, w którym podjęto udaną próbę stworzenia wartościowej kolekcji sztuki najnowszej. Od 2005 roku w jej budowaniu wspiera Podlaskie Towarzystwo Zachęty Sztuk Pięknych (www.zachetapodlaska.org.pl).
Kolekcja II Galerii Arsenał w Białymstoku i Podlaskiego Towarzystwa Zachęty Sztuk Pięknych grupuje prace artystów polskich i obcych, powstałe po 1989 roku. W jej skład wchodzi w chwili obecnej blisko dwieście dzieł, przy czym ich liczba stale wzrasta. Białostocki zbiór stanowi tym samym jeden z najbogatszych w Polsce, przede wszystkim zaś – jeden z najwartościowszych. Znajdziemy tu prace najważniejszych artystów polskich ostatnich kilkunastu lat, m.in.: Pawła Althamera, Mirosława Bałki, Oskara Dawickiego, Marka Kijewskiego, Grzegorza Klamana, Katarzyny Kozyry, Zofii Kulik, Dominika Lejmana, Zbigniewa Libery, Zbigniewa Rogalskiego, Mikołaja Smoczyńskiego, Moniki Sosnowskiej, Pawła Susida, Leona Tarasewicza czy Artura Żmijewskiego. Do tego należy dodać prace stworzone przez artystów zagranicznych, co stanowi ewenement na skalę krajową – naprawdę nieliczne publiczne instytucje wystawiennicze mogą się pochwalić posiadaniem dzieł twórców nie związanych z naszym krajem. Tymczasem w Białymstoku zainteresowani sztuką najnowszą znajdą prace m.in. Vesny Bukovec, Jiří Černický’ego, Atilli Csorgo, Grupy R.E.P, Victora Marushchenki, Odili Donalda Odity, Alexandra Perigot’a, Slavena Tolji czy Martina Zet. Co zaś warte podkreślenia, to fakt, iż wiele ze zgromadzonych dzieł jest szczególnie reprezentatywnych dla twórczości konkretnych artystów, ważnych w ich dorobku, dobrze wpisujących się w nurty oraz tendencje panujące w sztuce ostatnich lat.
Szczególną zaletą białostockiej kolekcji jest możliwość zestawiania składających się na nią prac nie tyle w oparciu o utarte schematy badawcze oraz preferencje krytyków, co raczej różnorodne pojęcia i zagadnienia bliższe ogółowi odbiorców sztuki, zarówno współczesnej, jak i dawnej. Poświadczają to zresztą wystawy Kolekcji II, organizowane w kraju i zagranicą.
Wystawa w Domu Pracy Twórczej w Wigrach wpisuje się w ciąg wcześniejszych prezentacji. Antropocentryczne postrzeganie świata nie zawsze kształtuje w ludziach pozytywne postawy. Jakże często przecież posługujemy się biblijną frazą mówiącą „Czyńcie sobie ziemię poddaną”, rozumiejąc ją w sposób opaczny, jako nadanie prawa do bezwzględnego wykorzystywania świata przyrody, w tym naszych – jak chciał święty Franciszek – mniejszych braci. Zgromadzone na Wigrach prace, których motywem przewodnim jest związek człowieka z naturą, pozwalają odpowiedzieć sobie na podstawowe pytania egzystencjalne, a tym samym lepiej zrozumieć świat.

Kamil Kopania