Agent Absurd

Wystawa Agent Absurd stanowi próbę uchwycenia żywej we współczesnej sztuce polskiej tendencji do prześmiewczego i demaskatorskiego komentowania rzeczywistości. Podstawowym narzędziem służącym artystom do ujawniania absurdów otaczających nas realiów jest… poczucie humoru. Polacy nie są w Europie postrzegani jako naród dowcipny i zdystansowany względem siebie. Podobnie – i co należy podkreślić nie bez racji – sztuka polska kojarzy się częściej z pompatycznymi realizacjami o wyraźnym rysie dydaktyzmu i romantycznej martyrologii niż z pełnym humoru komentarzem. Taki charakter narracji artystycznych ukształtowany został w znacznej mierze przez sytuację polityczną Polski: kraju pozbawionego niepodległości przez całe XIX stulecie, a następnie – od 1945 do 1989 roku – funkcjonującego w realiach reżimu komunistycznego. Przewrót 1989 roku, przynosząc zmiany polityczne i gospodarcze, otworzył nowe przestrzenie debaty także w sztuce. Artyści, uwolnieni od cenzury i obostrzeń systemu a także romantycznej misji patriotycznej zaczęli badać fundamenty tożsamości kulturowej (np. kwestię polskości, narodu, religii), nowe zjawiska charakterystyczne dla społeczeństwa kapitalistycznego i posttotalitarnego, a także własną kondycję w realiach postkomunistycznych (funkcjonowanie na rynku sztuki czy w obiegu instytucjonalnym).

Wbrew stereotypowym przekonaniom ironiczne podejście do rzeczywistości ma zarówno wśród Polaków, jak i w sztuce polskiej pewną tradycję. Dość wspomnieć literaturę Witolda Gombrowicza i działalność takich grup artystycznych jak Warsztaty Formy Filmowej czy Łódź Kaliska. W czasach realnego komunizmu poczucie humoru, nierzadko przerysowane, pozwalało zachować dystans i na swój sposób oswoić niedorzeczności życia społecznego. Pełne dowcipu wytykanie absurdów rzeczywistości było zręcznym narzędziem krytyki systemu i doskonałą metodą obnażania jego absurdów. Konwencja humoru, była konwencją żartu i powagi jednocześnie.

Podobnie dzisiaj posługiwanie się ironią jest popularną strategią artystyczną. Poczucie humoru i kreowanie absurdalnych sytuacji pozwala na snucie niebanalnych refleksji nad kształtem i zjawiskami rzeczywistości poprzewrotowej. Zdystansowane spojrzenie na kondycję sztuki i artysty pozwala uchwycić mechanizmy jej oceny – pokutujący ciągle paradygmat nowości i oryginalności – oraz funkcjonowania w społeczeństwie. Żart pozwala nieco inaczej spojrzeć na stereotypy obecne w zbiorowej wyobraźni, kapitalizm i konsumpcję, funkcjonowanie ikon pop kultury i medialne obrazy świata czy w końcu rytualizację i bezrefleksyjność codziennych czynności. Poczucie absurdu, forma ironii i groteski okazują się być interesującymi narzędziami analizy niedoskonałej rzeczywistości. Stereotyp smutnego Polaka płaczącego nad niesprawiedliwym losem jest jedną z wielu klisz poznawczych, które też należy demaskować.

* Przeczytaj również:
Energy Class: B i Agent Absurd: wokół transformacji 1989 roku – Izabela Kopania