Promocja albumu Otwarty tron

Wyższa Szkoła Administracji Publicznej im. Stanisława Staszica w Białymstoku oraz Galeria Arsenał w Białymstoku w ramach cyklu Czy sztuka jest potrzebna i dlaczego?  zapraszają na promocję albumu

OTWARTY TRON

– sztuka współczesna wobec fenomenu Jana Pawła II w poniedziałek, 7 listopada 2011, godz. 18.00

WSTĘP WOLNY

Galeria Arsenał, ul. A. Mickiewicza 2, Białystok

Projekt wystawy narodził się w Domu Pracy Twórczej w Wigrach, instytucji która przez ostatnie 30 lat mieściła się w Pokamedulskim Zespole Klasztornym, malowniczo położonym na półwyspie na jeziorze Wigry. Wzgórze wigierskie zwieńczone masywną bryłą klasztoru zawiera wiele warstw archeologicznych i symbolicznych – pamięci, tradycji i mitów, począwszy od pogańskich wigran, przez dobra królewskie, kamedulski Klasztor i jego świeckie dzieje od 1800 roku, aż do nowego życia po odbudowie dokonanej przez komunistyczne władze w latach 70. XX wieku. W tym ostatnim okresie najważniejsze są dwie tradycje: sztuka współczesna i kult polskiego papieża Jana Pawła II, który w 1999 roku odwiedził to miejsce. Dziś przyjeżdżają tu autokary pielgrzymów, chcących zobaczyć pokój, w którym spał. Okolica pokryta jest siecią szlaków turystycznych imienia JP II. Można kupić kremówki, żółte znaczki, żółte czapeczki z daszkiem. Paradoksalnie, sztuka współczesna spotyka się tu z prowincjonalną polską religijnością.

W sposób naturalny narodził się więc pomysł wystawy analizującej temat papieski w sztuce. Tytuł zaczerpnęliśmy z profetycznego wiersza Juliusza Słowackiego „Słowiański papież”:

Pośród niesnasków – Pan Bóg uderza

W ogromny dzwon,

Dla Słowiańskiego oto Papieża

Otwarty tron.

(…)

A trzebaż mocy, byśmy ten Pański

Dźwignęli świat…

Więc oto idzie – Papież Słowiański,

Ludowy brat…

Projekt dotyczy nie tyle osoby Karola Wojtyły, co artystycznych, a także społecznych reakcji na jego pontyfikat i rodzący się kult. Wątki papieskie okazały się przedziwnym przewodnikiem po meandrach polskości, prowadząc artystów od wiejskiej sielanki Polski wschodniej, fotografowanej przez Igora Omuleckiego, przez rozgoryczenie bezrobotnych robotników likwidowanej Stoczni Gdańskiej, z którymi pracował Hubert Czerepok, po katastrofę smoleńską obecną w pracy Piotra Wysockiego „Czuwaj”.

Nad programem wystawy pracował zespół kuratorski złożony z przedstawicieli różnych dyscyplin: Tadeusz Bartoś – filozof, autor książki „Jan Paweł II. Analiza krytyczna”, SIC, Warszawa 2008, Sarmen Beglarian – niezależny kurator sztuki współczesnej, Sebastian Cichocki – kurator Muzeum Sztuki Nowoczesnej, Roman Pawłowski – krytyk teatralny, dziennikarz.

Chcieliśmy pokazać ikoniczne prace polskich artystów, które powstały na ten temat w ciągu ostatnich 20 lat, między innymi Rafała Bujnowskiego, Piotra Uklańskiego czy Roberta Rumasa. Zamówiliśmy też nowe prace. Zrealizowaliśmy materiały filmowe mówiące o społecznych reakcjach na sztukę o Janie Pawle II. Wszyscy pamiętamy spór wokół pracy Maurizio Cattelana w Zachęcie, a z drugiej strony niespodziewaną sakralizację pracy Piotra Uklańskiego, która wbrew intencjom artysty trafiła na ołtarze.

Poza kanonem współczesnych sztuk wizualnych interesowała nas także „zła sztuka”, zarówno ta nieprofesjonalna, czyli pamiątkarstwo – dzisiejszy odpowiednik ludowości, jak i prace zawodowych artystów wykonane na zamówienie oficjalnej propagandy – pomniki, portrety, sztuki teatralne.

W żadnym razie nie było naszą intencją działanie obraźliwe czy prześmiewcze. Zdajemy sobie jednak sprawę, iż sam namysł krytyczny będzie przez część środowisk religijnych odebrany jako obrazoburczy atak. Chcieliśmy zamanifestować, że wolno nam myśleć. Także na temat Papieża Polaka. Wigry mogły stać się miejscem, gdzie można myśleć o takich problemach nie na kolanach, ale także bez popadania w powierzchowny antyklerykalizm. Niestety, okazuje się, że Polacy wcale nie są gotowi do podjęcia takiego dialogu. Sztuka zdawała się zagrażać rozwojowi Wigierskiego sanktuarium. Minister Kultury zdecydował się zwrócić zajmowane przez Dom Pracy Twórczej budynki Kościołowi. I tak odbudowany za publiczne pieniądze monumentalny obiekt wrócił we władanie Kościoła. Powstaje tu centrum przemysłu pielgrzymkowego, miejsce kultu Papieża Polaka… nasza wystawa została bezdomna. Trafia do państwa w formie albumu – wirtualnej wystawy. Materiał wizualny wydawnictwa to reprodukcje wspomnianych prac oraz cykl fotografii Igora Omuleckiego, wykonanych na rzecz projektu w 2010 roku w Wigrach, Rzymie i Warszawie. Wydawnictwo zawiera eseje kuratorów wystawy analizujące wątki papieskie w teatrze współczesnym czy w świecie muzycznym.

Patrzymy na kult Jana Pawła II z dzisiejszej perspektywy. Sześć lat po śmierci Karola Wojtyły, a tuż przed jego beatyfikacją. Wydawnictwo nie ma ambicji naukowych, jest raczej próbą intuicyjnego podejścia do tak abstrakcyjnych kwestii jak narodowa podświadomość, siła polskiej wiary i siła kompleksów manifestujących się w kulcie Jana Pawła II.

Agnieszka Tarasiuk

Wigry, 17 stycznia 2011