Wolny strzelec

Wolny strzelec, fotograficzny autoportret Zbigniewa Libery jako społecznego banity, ma wymiar alegoryczny, a bohater dyptyku jest figurą artysty osadzonego w prawnych i społeczno-ekonomicznych realiach dzisiejszej Polski. Ramy narracyjne zdjęć są łatwe do odczytania: pracownik kolei na obrzeżach miejskiego osiedla znajduje nagiego, żyjącego na dziko człowieka. Trzyma go za ramię i prowadzi jak uciekiniera. Dwa ujęcia pojmanego – z daleka i z bliska – wykonane zostały z wnętrza samochodu. Całej sytuacji przyglądają się postronni świadkowie – niektórzy widoczni tylko jako odbicia w lusterkach auta. Atmosfera fotografii – sytuacja zagrożenia w połączeniu z niepokojącą martwotą osiedla – bliska jest innej realizacji Libery: panoramy Wyjście ludzi z miast (2010).
 
Wolny strzelec i wykluczony to dwa oblicza społecznego portretu artysty. Wolny strzelec to osoba niezwiązana umową dyktującą reguły pracy, zachowująca pewną autonomię, kojarzona zwykle z jednostkami kreatywnymi, w tym z artystami. Ową niezależność Libera ironicznie podaje w wątpliwość. Wolni strzelcy pozbawieni są przywilejów, jakie daje sformalizowane zatrudnienie, a obowiązujący w Polsce system ubezpieczeń społecznych i zdrowotnych nie sprzyja takiej działalności. Paradoksalnie, wolny strzelec wpada w pułapkę wolności. Na trudną sytuację materialną twórców Libera zwracał już uwagę wielokrotnie, choćby w ramach Dnia bez Sztuki – ogólnopolskiego strajku artystów (2012).
 
Wizerunek artysty wyrzutka ma wiele rysów Chrystusa. W ujęciu z oddali Libera ukazany został w pozie znanej choćby z ikonografii Chrystusa przy kolumnie. W bliskim kadrze poniżej jego żeber widoczna jest rana podobna do tej, którą miał Chrystus. Schemat portretu kompozycyjnie nawiązuje do rysunkowego Autoportretu nago Albrechta Dürera (ok. 1509, Residenzschloss, Weimar), a także – poprzez detale (np. spojrzenie) i na poziomie koncepcji do jego Autoportretu (1500, Stara Pinakoteka, Monachium), na którym artysta ukazał siebie w konwencji średniowiecznych wyobrażeń Chrystusa. Postać „umęczonego” wpisuje się też w romantyczną koncepcję poety jako mesjasza przyjmującego na siebie cierpienie narodu. Metaforyczna strona pracy nieco niuansuje społeczne zaangażowanie dyptyku, nadając mu bardziej uniwersalny wymiar.
 
Izabela Kopania