Wiosna na osiedlu Bema

W szklanej gablocie z zimnym oświetleniem LED Diana Lelonek zamknęła fragment pogorzeliska. Wśród zwęglonych przedmiotów dostrzec można deski, strzępy tkanin, gwoździe i skręcone druty, włókna, rękawice i nadpalone książki – w tym pozbawiony okładki kodeks karny. Uwagę przyciągają wtopione w podłogę gumowe podeszwy butów. Istotny w odbiorze pracy jest zapach – wokół obiektu unosi się swąd spalenizny. Instalacja, opatrzona tytułem Wiosna na osiedlu Bema, kontynuuje tradycję surrealistycznych i dadaistycznych objets trouvés. Szczątki spalonego domu przeniesione w kontekst galerii uwypuklają trudny społeczno-ekonomiczny problem, z którym Białystok mierzy się od lat.

Tkankę miejską Białegostoku cechują enklawy starej architektury drewnianej. Najstarsze zachowane obiekty pochodzą z 2. połowy XIX w. Stanowią świadectwo czasów, gdy wielu łódzkich fabrykantów przeniosło tu swoje przedsiębiorstwa, czyniąc Białystok „Manchesterem północy”. Z drewna, taniego i dostępnego materiału, powstawały wówczas domy czynszowe, budowle użyteczności publicznej oraz wille fabrykantów i inteligencji. Zabudowa drewniana dominowała zwłaszcza w dzielnicach Chanajki, Bojary i Dojlidy. Spacer przez miasto pozwala odkryć wiele niszczejących drewnianych pustostanów. W 2011 r. powstał Szlak Architektury Drewnianej, obejmujący obecnie 28 obiektów z lat 1880–1947.

Drewnianą szatę ma także tytułowe osiedle Bema. W ostatnich latach zabudowa ta regularnie płonie, a na jej miejscu wyrastają apartamentowce. Aktywiści nie ustają w wysiłkach, by dowieść, że to nie przypadek, lecz rozmyślne działania sprzyjające interesom deweloperów i poniekąd planom rozwoju urbanistycznego miasta. Praca Lelonek mówi o polityce historycznej, która nie ma szans na wygraną z interesem ekonomicznym. Tożsamość i wyjątkowość miasta ginie pod szablonowymi nowoczesnymi osiedlami, których powstanie podyktowane jest przez konieczność utylizacji i spieniężenia przestrzeni. Stopiony z resztkami drewnianego domu kodeks karny stanowi wymowny komentarz tej sytuacji.

Izabela Kopania