Nasz śpiewnik

„To jest film o przypominaniu sobie” – tymi słowami Artur Żmijewski skomentował zrealizowane przez siebie w 2003 r. dokumentalne wideo Nasz śpiewnik. Jego bohaterowie to starzy Żydzi polskiego pochodzenia, dla których – po traumatycznych przeżyciach II wojny światowej – nową ojczyzną stał się Izrael. Język polski był niegdyś ich pierwszym językiem, z Polską wiąże się ich dzieciństwo i młodość – czas, do którego podchodzą z sentymentem i wzruszeniem, a który nierzadko jest wypierany z emigracyjnej świadomości. Artysta poprosił ich o zaśpiewanie – „przypomnienie sobie” – polskich piosenek z tamtych lat. Niektórzy z oporem, inni z satysfakcją, choć nie bez trudu wydobywali z pamięci melodie, fragmenty zwrotek i pogubione słowa przedwojennych szlagierów, hymnu narodowego, pieśni patriotycznych, a nawet katolickich pieśni religijnych.
 
W Naszym śpiewniku, podobnie jak w wielu innych pracach, Żmijewski uważnie przygląda się człowiekowi, jego sferze duchowej i umysłowej, ściśle powiązanej z ciałem, najczęściej chorym, kalekim, starzejącym się. Wideo rejestrowane było w szpitalu na oddziale geriatrycznym i w klubie seniora. Starość, siłą rzeczy obecna na pierwszym planie, służy uwypukleniu innej, zasadniczej dla Żmijewskiego kwestii: pamiętania/zapominania języka i kultury. Artysta pokazuje uporczywe trwanie, a jednocześnie powolne zanikanie fragmentu Polski, od kilkudziesięciu lat istniejącego poza granicami kraju. W Naszym śpiewniku dokonuje się przedefiniowanie przeszłości – realia, które w Polsce trafiły już do lamusa, w Izraelu są „mentalną” teraźniejszością. We współczesnej świadomości emigrantów wciąż żywa jest ta Polska, którą zapamiętali, a która – wraz z odchodzącymi ludźmi – powoli dobiega końca.
 
Nasz śpiewnik odnosi się także do problemu relacji polsko-żydowskich, determinowanych wspólnymi doświadczeniami historycznymi. Wideo Żmijewskiego mimowolnie wkracza w siatkę napięć między rozpowszechnionymi stereotypami: antypolonizmem Żydów oraz antysemityzmem Polaków, skłaniając do przemyślenia i przewartościowania utartych sądów.
 
Izabela Kopania