Mistrzowie

Mistrzowie Zbigniewa Libery to cykl fikcyjnych artykułów prasowych poświęconych wybranym przedstawicielom polskiej neoawangardy, działającym głównie w latach 70. ubiegłego wieku. Pod względem formalnym utrzymane są w one konwencji stron z wysokonakładowych tygodników, takich jak „Polityka” czy „Magazyn Gazety Wyborczej”. Oddają ich układ i szatę graficzną, a kilka z siedemnastu zaaranżowanych przez artystę stron – m.in. materiały dotyczące Zofii Kulik, Andrzeja Partuma, Leszka Przyjemskiego, Jana Świdzińskiego i Anastazego Wiśniewskiego – zanim zyskało status dzieła sztuki, zostało opublikowanych w postaci artykułów prasowych. Podobnie jak inna z realizacji Zbigniewa Libery – Ostateczne wyzwolenie (2004) – prace te zostały usytuowane we właściwym im z pozoru kontekście i zamieszczone m.in. w „Gazecie Wyborczej”.
 
Jak komentował Libera, Mistrzowie to hołd oddany przez niego artystom, którzy funkcjonują poza ramami podręcznikowej historii sztuki, chociaż wywarli znaczący wpływ na sztukę lat 80. i 90. W jednym z wywiadów autor podkreślał dostrzegane przez siebie zależności między twórczością swoich mistrzów a działalnością artystów współczesnych. Sfingowane artykuły, dzięki którym wybrani twórcy sytuowani są przez Liberę w porządku wiedzy, niejako włączeni do bibliografii działań artystycznych lat 70., budują alternatywną, prywatną narrację na temat nieodległych dziejów neoawangardy.
 
Praca Libery daleko wykracza jednak poza subiektywną ocenę dziejów sztuki. Cykl Mistrzowie odnosi się do kwestii bardziej uniwersalnych, związanych z mechanizmami pisania historii sztuki, tworzenia kanonów, wykluczania z nich jednych artystów, a włączania innych. Mechanizmy te, warunkowane w każdym momencie historycznym odmiennymi czynnikami społecznymi, politycznymi i ekonomicznymi, działały od zawsze. Dokonywane przez krytyków i historyków sztuki analizy tych zjawisk prowadzą często do podważenia obowiązujących kanonów i budowania alternatywnych modeli narracji historycznych, wydobywania na światło dzienne problemów i tendencji marginalizowanych. W takim kontekście powstała choćby feministyczna historia sztuki.
 
Libera poddaje sztukę polską podobnej analizie. Tworząc cykl Mistrzowie, posłużył się medium, które jest jednym z narzędzi wykluczenia bądź apoteozy twórcy. Gazetowa konwencja prac odnosi się do prasy jako czynnika kanonotwórczego i opiniotwórczego. To na jej łamach toczą się decydujące dla artystów i kuratorów dyskusje. W tle pracy Libery pojawia się pytanie o zasadność i miarodajność dziennikarskich wyborów, arbitralność ocen i siłę, z jaką kształtują one obraz sceny artystycznej.
 
Izabela Kopania