Mandala

Mandala to poza wizerunkiem Buddy najbardziej znane wyobrażenie z kręgu kultury buddyjskiej. Na płaszczyźnie ikonograficznej jest to kompozycja oparta na okręgu i kwadracie, z postacią lub symbolem bóstwa w centrum. Pojmowana jest jako przedstawienie idealne, odwzorowanie wszechświata i przewodnik po skomplikowanej drodze przemiany psychofizycznej. W pracy Zofii Kulik pozbawiona jest tych odniesień. Artystka przejęła jedynie uproszczony, geometryczny schemat przedstawienia. Termin mandala ma też drugie znaczenie, bliższe wymowie omawianych fotografii. Olivier Wolters, badacz historii politycznej Azji, określa tym mianem układ sił w państwach historycznych południowo-wschodniej części kontynentu. Mandalę definiuje jako „krąg królów”, sieć ośrodków władzy powiązanych wasalnymi zależnościami.
 
Kolaże ukazują nagiego, uchwyconego w sztywnych pozach mężczyznę, wpisanego w monumentalną kompozycję. Potraktowany został w sposób ornamentalny, a jego gesty i ułożenie chusty, którą trzyma, nawiązują do ikonografii władzy i „odpustowej” ikonografii religijnej (np. obrazków świętych i pielgrzymkowych pamiątek)*. Nagość każe widzieć go jako osobę bezbronną; jego ciało, poddane narzuconym pozom, jest skrępowane i podporządkowane. Odniesienia do politycznych kontekstów mandali i sposób ukazania postaci wprowadzają do pracy wątek władzy, która dyscyplinując ciało i umysł, kształtuje tożsamość jednostki. Skojarzenia z systemami totalitarnymi i ich wpływem na życie człowieka stanowią sedno Mandali.
 
Kulik obnaża mechanizmy działania władzy pojmowanej w kategoriach politycznych, religijnych i społecznych, wskazując, iż człowiek, uciekając od jednego systemu, wpada w pułapkę kolejnego. Artystka zadaje pytanie o wolność i o to, czy określany w ten sposób stan społeczny, duchowy i polityczny jest w ogóle możliwy. Pracę Kulik można odczytywać też w oparciu o krytykę feministyczną. Władza pojmowana jest w kategoriach płci i w kulturze europejskiej łączona jest z mężczyzną. Jednak sposób przedstawienia mężczyzny nie przystaje do tych kategorii. Mimo że wykonuje gesty przynależące do ikonografii władzy, ukazany jest w sposób groteskowy, jako bezwładny i bierny obiekt manipulacji.
 
Izabela Kopania
 
*  Więcej na temat odniesień Mandali do motywów z szeroko pojętej kultury wizualnej, patrz: Zofia Kulik, An Iconographic Guide to “All the Missiles Are One Missile”, Warsaw 1997.