Forma 080411

Prace Zbigniewa Oksiuty są sytuowane na styku sztuki i nauki. U podstaw jego eksperymentów leży wizjonerskie myślenie o habitacie, wywodzące się ze społecznie zorientowanych utopii architektonicznych. Forma 080411 to balon z żelatyny wykonany zgodnie z autorską technologią Spatium Gelatum. Artysta zaczął opracowywać jej zasady na początku lat 80. XX wieku, w niemieckim środowisku akademickim.

Oksiuta skupił się wówczas na badaniu reguł kształtowania ciekłych i żelujących obiektów z polimerów biologicznych, jak agar czy żelatyna, dążąc do wytwarzania form organicznych mających stanowić nowe środowisko życia[*]. Podążając ścieżką myślenia o architekturze w kategoriach społecznych, nazwał polimerowe konstrukcje habitatem przyszłości. Zaznaczał przy tym, że nie są pomyślane wyłącznie jako nowe modele mieszkania, ale też jako nowa przestrzeń człowieka, rozrastający się organizm. Elastyczność i rozciągliwość materiału pozwalają na nadanie strukturom dużych rozmiarów, przewyższających ludzkie. Dzięki własnościom fizycznym formy te mogą zaistnieć w każdej przestrzeni, także w stanie nieważkości. Poszukiwania artysty to próba nowego zdefiniowania architektury biologicznej. Klasycznym schematem jej interpretacji jest antyczny model witruwiański, wedle którego ludzkie ciało stanowi wzorzec proporcji i planu budowli. Oksiuta idzie inną drogą – ingeruje w naturę, stymulując jej kontrolowany rozrost. Szuka nowych materiałów, które pozwolą nie tyle na budowanie, co na nowatorskie „hodowanie” przestrzeni życiowych.

Forma 080411 powstała w 2011 r., niniejszy tekst w 2023 r. Przez 12 lat na tę organiczną strukturę oddziaływały światło, wilgotność i temperatura powietrza (przy zachowaniu wszelkich wskazań konserwatorskich). Po ponad dekadzie obiekt skurczył się, zmienił kształt; procesy chemiczne i fizyczne doprowadziły do zmiany jego barwy i przejrzystości. Świadomość nieprzewidywalności efektu długofalowego jest wpisana we wszystkie eksperymenty naukowe. Całkowicie utopijne i frapujące okazuje się tu pytanie o to, jak mogłaby wglądać nasza codzienność, gdyby badania Oksiuty pozwoliły na stworzenie konstrukcji stabilnej w perspektywie dziesięcioleci. Jak wyglądałoby życie w monumentalnych rozmiarów polimerowym balonie?

Izabela Kopania

[*] Szczegółowy opis technologii: Z. Oksiuta, Formy, procesy, konsekwencje / Forms, Processes, Consequences, kat. wyst., Galeria Arsenał w Białymstoku & Centrum Sztuki Współczesnej Zamek Ujazdowski, Białystok 2007, s. 46.

„Stan pławności obojętnej to stan relatywnej nieważkości.

W warunkach ziemskich istnieje szczególny stan szybowania, w którym grawitacja nie jest odczuwalna. Ludzkie technologie jak dotąd nie wykorzystywały tego niezwykłego zjawiska. Fenomen pławności obo­jętnej stanowi natomiast fizyczną podstawę rozwoju i morfologii organizmów żyjących w wodzie i jest klu­czowym osiągnięciem ewolucji. Gęstość ciała istot żywych jest podobna do gęstości wody, i – szczególnie w stanie rozwoju embrionalnego – natura wykorzystuje stan szybowania organizmu, uwalniając się od oddziaływania siły ciężkości.

Gdy wskakujemy do basenu, wzburzona powierzchnia wody zamyka się samoczynnie nad naszym ciałem i wraca powoli do stanu wyjściowego – gładkiej tafli. Gdyby udało się nam stworzyć wolno szybującą płasz­czyznę wodną, moglibyśmy spełnić odwieczne marzenie o przenikaniu ciała przez ściany.

Gdyby natomiast duża szybująca kropla wody zawierała we wnętrzu powietrze, powstałby ciekły bąbel, otoczona płynem przestrzeń – płynny habitat. Można byłoby przenikać do takiego wnętrza poprzez płynną „ścianę”, nie otwierając ani nie zamykając drzwi – ściana zamknęłaby się za nami automatycznie.

W warunkach ziemskich taka konstrukcja: gaz – ciekła membrana – gaz występuje w bańce mydlanej, któ­ra jest stabilna i możliwa tylko w określonej skali. Ciekła bańka o dużych wymiarach jest natomiast możliwa poza polem grawitacji, w przestrzeni kosmicznej.

Na powierzchni ziemi w polu grawitacji procesy, których rezultatem mogłyby być samodzielne ciekłe formy o skali architektonicznej, możliwe są w innych płynach, w praktyce pod wodą.

Poza wodą, w atmosferze, samodzielne formy płynne: krople, bańki mydlane, pęcherze wodne są możliwe w małej skali określonej stosunkiem objętości obiektu do napięć powierzchniowych.

Większe obiekty mogą zaistnieć tylko w stanie żelowym lub zakrzepłym. Przykładem jest związany beton, zastygłe szkło, lód, upieczony bochenek chleba albo formy kreowane przy użyciu technologii Spatium Gelatum”.

„Pneu i ©Spatium Gelatum
Ciekłe i zastygłe membrany

Technologia Spatium Gelatum bada zasady kształtowania ciekłych i żelujących obiektów z polimerów biologicznych.

W badaniach używa się polimerów w stanie płynnym. Technologia wykorzystuje zasadę łożyska kulkowego i polega na rotacji ciekłej masy w elastycznych kulistych szalunkach (kule z tworzyw sztucznych, balony PCW).

Kulisty kształt szalunku umożliwia rotację w płynie.

Napompowana forma pływa w basenie wypełnionym wodą, a do jej wnętrza pompuje się ciekłą masę polimeryczną. Podczas gdy obiekt jest przetaczany na powierzchni wody, w jego wnętrzu jak beton w betoniarce przelewa się ciekły polimer. Oziębiając się, masa przechodzi w stan żelu, osiada na powierzchni i tworzy zastygłą warstwę. Po zastygnięciu do środka wpompowywane jest powietrze i polimeryczna warstwa zaczyna zastygać i krzepnąć.

W czasie procesu wysychania forma twardnieje i zmienia kształt, a amorficzne struktury i warstwy na powierzchni tworzą konstrukcyjne wzmocnienia skorupy.

Celem badań jest kształtowanie form i obiektów biologicznych jako nowych habitatów. Obiekty Spatium Gelatum są odnawialne biologicznie i mogą istnieć w stanie stałym albo ciekłym, mogą być miękkie albo twarde, przezroczyste albo kolorowe, posiadać różne smaki i zapachy”.

Fragmenty książki Zbigniewa Oksiuty Formy, procesy, konsekwencje / Forms, Processes, Consequences, Galeria Arsenał, Białystok & Centrum Sztuki Współczesnej Zamek Ujazdowski, Warszawa; Białystok 2007

fot. Jan Szewczyk

fot. Jan Szewczyk

fot. Jan Szewczyk

fot. Jan Szewczyk