Feniksy

Instalacja Feniksy należy do grupy prac, które Jiří Černický określił wspólnym mianem „Artfóbie” (Artphobia). Wszystkie obiekty zebrane pod szyldem „lęku przed sztuką” łączy zarówno atmosfera niepokoju, jaki wywołują, jak i charakterystyczne dla artysty ironiczne poczucie humoru. Minimalistyczne instalacje zbudowane z błahych przedmiotów – takich jak filiżanka z kawą (Pressso) czy splątane kable elektryczne (Złącza) – niekiedy opatrzone tekstem, mają stanowić opis sytuacji niestabilnych, zasiewających niepewność, powstrzymujących od działania bądź zapowiadających niepożądane, nieuchronne zmiany. Odwołanie do fobii, niewytłumaczalnego i trudnego do stłumienia strachu, nadaje obiektom Černickiego wyraźny introspekcyjny charakter.
 
Feniksy mają w sobie wiele z kpiarskiej i jednocześnie melancholijnej interpretacji mitu o ptaku odznaczającym się złocistoszkarłatnym upierzeniem, znanego już Herodotowi i wielu innym pisarzom klasycznym. Wedle przekazów feniks miał być bytem unikalnym i długowiecznym. W obliczu zbliżającej się śmierci budował gniazdo z gałęzi, korzeni i kadzidła, które podpalał. Ginąc w płomieniach, unikał jednak końca, bowiem ze zgliszczy rodził się nowy ptak. W instalacji Černickiego miejsce legendarnego feniksa, odradzającego się z popiołów spalonego gniazda, zajęły nieżywe owady zebrane w popielniczce. Wątek przemiany, symbolicznego odradzania się po śmierci, stanowiący istotę mitu, został przez artystę wykluczony.
 
Obecne w pracy odniesienie do lęku – czy, jak sugeruje tytuł nadany całej grupie obiektów, lęku przed sztuką, a więc także lęku przed tworzeniem – sugeruje możliwość odczytania Feniksów w kontekście dokonywanej przez artystę analizy świata wewnętrznego. Mityczne odradzanie się z popiołów traktować można w kategoriach podnoszenia się z upadku, wychodzenia z impasu, a także wydobywania się z twórczej niemocy bądź wypalenia. Instalacja Černickiego sytuuje się po ciemnej stronie tej wykładni. W Feniksach mit nie dokonuje się, przemiana nie zachodzi, a sytuacja upadku rysuje się jako stan permanentny.
 
Izabela Kopania