Duchy ostryg

Praca Agnieszki Brzeżańskiej Duchy ostryg składa się z dziewięciu niewielkich rzeźb, ręcznie ulepionych z białej masy celulozowej. Ich obłe, amorficzne kształty nasuwają skojarzenia z mięczakami, fokami czy popularnymi wizerunkami duchów. W niemal bezkształtnych sylwetkach można dostrzec zarysy głów, tułowi i ogonów, jak też zaznaczone poprzez wgłębienia oczy i usta. Zwłaszcza one sprawiają, że postaci wydają się przerażone, budzą w widzu niepokój. Sposób, w jaki zostały przedstawione – są powykręcane, wykrzywione, spazmatycznie skurczone – powoduje, że odbieramy je jako porażone, nagle zamarłe w ataku konwulsji czy paniki. Można w nich widzieć milczących świadków katastrofy, a zbudowana przez artystkę sytuacja budzi skojarzenia z rzeczywistością po apokalipsie, staje się dystopijnym obrazem posthumanistycznego uniwersum.
 
Fantastyka naukowa podsuwa wiele scenariuszy końca znanego nam świata. Skamieniałe postaci odsyłają do podobnych wyobrażeń znanych z wierzeń, mitów czy archeologii. Wspomnijmy choćby o zamienionej w słup soli żonie Lota, która niepomna ostrzeżeń Jahwe, w trakcie ucieczki z Sodomy odwróciła się w stronę przeklętego miasta. Mitologia grecka mówi o bogini Niobe, która po stracie dzieci zamieniła się w skałę. W Pompejach można oglądać białe gipsowe odlewy ciał ludzi i zwierząt – ofiar wybuchu Wezuwiusza w I w. n.e. Sugestywny tytuł pracy Brzeżańskiej, Duchy ostryg, każe jednak usytuować jej rzeźby w kręgu bardziej realnych i bliższych nam problemów, jakimi są skutki kryzysu klimatycznego i niekontrolowanego eksploatowania zasobów Ziemi, w tym – wymieranie gatunków.
 
Przyjęta przez artystkę technika pracy wiele mówi o jej podejściu do tworzenia. Brzeżańska nadaje sztuce wymiar etyczny, a wyrafinowany intelektualizm, choć obecny w jej poszukiwaniach, zdaje się ustępować miejsca bezpośredniemu doświadczeniu materiału. Artystce dalekie jest sięganie po algorytmy komputerowe, „dzielenie się” pracą ze sztuczną inteligencją czy zlecanie produkcji podwykonawcom. Brzeżańska świadomie dotyka substancji, czy to pierwotnych jak glina, czy chemicznie przetworzonych jak masa celulozowa. Poznaje ich własności, podatność i opór materii, samodzielnie je kształtuje, opierając się na warsztacie rzemieślnika.

Izabela Kopania